Laatste woorden

Afscheidsbrieven van geëxecuteerde verzetsmensen

Een afscheidsbrief van André De Smul (2 jaar)

In de Gentse deelgemeente Ledeberg kan je op een driehoekig graspleintje, ingesloten tussen de Schelde, een doodlopende zijtak van de rivier en de Edward Pynaertkaai, een ingetogen oorlogsgedenkteken aantreffen. Het monument herinnert aan de gefusilleerden en politieke gevangenen die tijdens de Tweede Wereldoorlog om het leven kwamen. In de volksmond heet het in vergetelheid geraakte perkje Park André De Smul.

Maar wie was André De Smul? Een jonge Ledebergse elektricien, die tijdens de Achttiendaagse Veldtocht als korporaal in het 2de Linieregiment actief is. In 1943 veroordeelt het Duitse Kriegsgericht in Gent De Smul wegens spionage. Het verdict is hard: doodstraf. De Smul is op dat moment 23 jaar. Op 24 mei 1943 wordt De Smul geëxecuteerd voor het vuurpeloton in Oostakker.

In de nacht voor zijn dood schrijft André De Smul nog een laatste brief naar zijn ouders. “Aller Liefste Ouders, hard zijn sommige oogenblikken in het leven, maar God beschikt er over en Hierbij is Zijn Wil. Zo heeft Hij gewild dat ik tansch in zijn rijk wordt opgenomen. Ik zie den dood met vertrouwen te gemoed en ik heb immers gebiecht en gecommunieceerd. Liefste Ouders, Treur niet om deze grootte droefnis die U overkomt maar betrouw op God den Heer en bid voor mijn arme ziel.”

De brieven die hij in gevangenschap naar het thuisfront stuurt, getuigen van de onvoorwaardelijke liefde voor zijn ouders, de kracht die hij uit zijn katholieke geloof put en het heldere besef dat zijn leven de laatste uren ingaat.

Om de herinnering aan de vermoorde verzetsmensen levendig te houden en onderzoek uit te voeren op de ‘laatste woorden’ van deze oorlogsslachtoffers, wil het project Laatste Woorden (vzw Helden van het verzet & VUB) zoveel mogelijk afscheidsbrieven verzamelen, transcriberen en ontsluiten. Heb je in jouw familie (afscheids)brieven van geëxecuteerde Belgen tijdens WOII? Laat het ons weten via info@laatstewoorden.be.

Bronnen:

Stadsarchief Gent, Afscheidsbrief André De Smul, DOC/2004/1 (schenking 1987/1).
Rijksarchief – Dienst Archief Oorlogsslachtoffers, Individuele dossiers ‘Statuut Politieke Gevangene’, AA2346.
De Craene, Tim. “Semper fidelis? De geschiedenis van de executieoorden Rieme en Oostakker.” Masterproef, Universiteit Gent, 2008.
Inventaris Onroerend Erfgoed 2025: Park André De Smul [online], https://id.erfgoed.net/aanduidingsobjecten/133192 (geraadpleegd op 19 juni 2025).

Tijdens de Tweede Wereldoorlog stierven zo’n 1500 Belgen - of mensen met een andere nationaliteit die in België verbleven - na een executie, uitgevoerd door de Duitse bezetter. Ze werden per gerechtelijk vonnis ter dood veroordeeld en terechtgesteld binnen of buiten de grenzen van bezet België. Het totale aantal terechtgestelden blijft een schatting: een volledige telling of namenlijst van de slachtoffers bestaat niet.

Hoewel de ‘terechtgestelden’ slechts een fractie vormen van het totaal aantal Belgische oorlogsslachtoffers, is er iets dat die groep onderscheidt. Officiële ter dood veroordeelden kregen de toelating om een afscheidsbrief te schrijven aan hun geliefden. Die brieven vormen een emotioneel gedenkteken aan de slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog, en een waardevolle historische bron.

Daarom zijn wij op zoek naar de Laatste woorden van de 1500 Belgische terechtgestelden.

Momenteel zijn nog niet alle terechtgestelden bekend. Bovendien maakte lang niet iedereen van de optie gebruik om een brief na te laten. En niet alle brieven werden meteen bezorgd aan de nabestaanden. Kortom, het is soms zoeken naar een speld in een hooiberg.

We hebben dus jouw hulp nodig.

Enkele zinnen, lange pagina’s of zelfs meerdere brieven van dezelfde hand: de vorm en stijl van afscheidsbrieven varieerde sterk. Sommige werden snel na de oorlog gedupliceerd, (deels) gepubliceerd en op die manier bewaard in archieven. Maar van veel brieven is elk spoor bijster. Op heel wat zolders of in privé-archieven van nabestaanden moeten dus nog brieven te vinden zijn.

Denk je een afscheidsbrief op het spoor te zijn? Laat het ons weten via www.laatstewoorden.be registreer je brief, en kom meer te weten over ons erfgoedproject.

Ben je zelf nabestaande? Uiteraard vragen we niet dit laatste aandenken aan een dierbare af te staan. Samen kunnen we wel instaan voor een digitale kopie. Je beslist zelf hoe de brief mag worden gebruikt. Via deze link kun je je afscheidsbrief met ons delen.

Report abuse